30 Eylül Uluslararası Çeviri Günü/ International Translation Day (ITD)

Çevirmenlerin azizi olarak kabul edilen, İncil çevirmeni St. Jerome adına her yıl 30 Eylül’de düzenlenen kutlamaya verilen addır. Kutlamaların ilk olarak 1953 yılında başlamasından bu yana, FIT (İng. kısaltma, Uluslararası Çeviri Federasyonu) her yıl kutlamalar düzenlemektedir. Giderek küreselleşen bir dünyada, uzman çevirmenleri onurlandırmanın bir yolunu bulabilmek niyetiyle, FIT 1991 yılında farklı ülkelerde mesleğini icra eden uzman çevirmenleri desteklemek adına uluslararası bir dayanışma günü fikriyle ortaya çıkarak kutlamalara ön ayak olmuştur.

Dünya Çeviri Günü neden 30 Eylül’de yapılmaktadır?

30 Eylül Çeviri Günü’nü bu kadar özel kılan şey, İncil’i Latinceye ilk kez çeviren ve çevirmenlerin azizi kabul edilen St. Jerome’un günü olmasıdır. Çevirisinin, 1546 yılında kilise tarafından resmi olarak onaylanması ve bu çevirinin resmi tercüme ilan edilmesi çeviri dünyasında adeta bir dönüm noktasıdır. Çevirisinin, birkaç önemli hata barındırmasına rağmen, düzeltilmiş versiyonu ile bile geçerli bir konumdadır. İncil’in çevirisi birçok insana ulaşmış, onları bir araya getirmiş ve onlar için İncil, daha anlaşılır olmuştur. Çevirinin ve çevirmenin önemini pekiştiren bir unsur olarak, bu günün, dünyanın dengesini adeta değiştiren aziz çevirmenin hatırasına kutlamayı kendimize bir borç biliriz

Dünya Çeviri Günü’nün kutlanma amacı nedir?

Tarihin en başından beri tüm insan ilişkilerinde görünmez kılınan, yok sayılan fakat bir o kadar da her zaman ihtiyaç duyulan çevirmenler, aklınıza gelip gelebilecek her sektörde ve alanda (sosyal, ekonomik, sanatsal, medikal, hukuki, teknik, edebi vs.) kişiler arası etkileşimi sağlayan gizli bir kültürel köprü gibidirler. Rönesans itibariyle insanlığı daha ileri taşıyan tüm gelişmelerde bahsi geçen çevirmenlerin emeği vardır. Bu yüzden bugün, çeviriye gönül verenlerin günüdür. Bu kutlu günün önemi ve amacına değinmek gerekirse, biz bugünü, çeviri sektörüne kendini adamış, bu uğurda maddi ve manevi açıdan emek harcayan dil uzmanlarının gönüllerini hoş tutmak, onları onurlandırmak için kutluyoruz. Aynı zamanda buradaki diğer bir amacımız ise sektörümüze farkındalık kazandırmak ve bu mesleği icra edenlerin yalnız olmadığını hatırlatmak, ayrıca sektördeki dayanışmayı ve birliği pekiştirmektir. Her yıl, bugün çeşitli ülkelerin çeviri federasyonları ve bu sektör bünyesinde faaliyet gösteren firmalar, 30 Eylül Dünya Çeviri Günü adına birçok etkinlik düzenlemektedirler. Bu etkinlikler ve küreselleşen dünyadaki ticaret ilişkilerinin katkıları sayesinde, resmi çeviri topluluklarına ve derneklerine üye yeminli tercüme büroları ile belli kalite, standart ve normlara ulaşmış çevirmenlik mesleğinin sektörde daha fazla tanınması sağlanmaktadır.

Dünya Çeviri Günü ne zamandan beri kutlanmaktadır?

İlk olarak 1953 yılında kutlanmaya başlanan Uluslararası Çeviri Günü veya diğer bi adıyla Dünya Çevirmenler Günü, International Federation of Translator (FIT) ’in çeviri sektörünü tanıtmak ve tüm dünyadan çevirmenleri bir araya getirmek amacıyla yaptığı çalışmaların olumlu yönde geri bildirimler alması sonucu, 1953 yılından bu yana her yıl 30 Eylül’de kutlanmaktadır.

Dünyada Çeviri Günü nasıl kutlanmaktadır?

Uluslararası Çeviri Günü’nü geride bıraktığımız şu dönemde çevirinin yeri ve önemi daha çok konuşulmaya başladı. Çeviri tarih boyunca çeşitli medeniyetler için ilerlemenin kaynağını oluşturmuştur, Avrupa’da Rönesans’ın başlamasına Antik Yunan Filozoflarının eserlerinden yapılan çeviriler öncülük etmiştir. Martin Luther King’ in İncil’i Almancaya çevirmesi hem Reform hareketlerinin başlamasında hem de Alman dilinin oluşmasında büyük rol oynamıştır. Türkiye’de Cumhuriyet sonrası kurulan mütercim tercümanlık ve çeviribilim fakültelerinde yetişen çevirmenler, ülkemizde kültüre ve edebiyata çok büyük katkılarda bulunmuştur.

Dünya çapında çeviri ve çevirmenlere dair yapılan kutlamalar, FIT ve UNESCO tarafından yürütülür. Kutlamalardan önce her yıl FIT 30 Eylül adına bir açıklama yapmakta ve her sene bu özel gün için bir konu belirlemektedir. Bu şekilde etkinliklerini yürütür. Konular arasında, genel olarak sektörün önemini vurgulayan, sektörü kalkındırmanın çözümlerini arayan ve bunların nedenlerini sorgulayan, sektörün önündeki engellerin altını çizen meseleler vardır.

2011 yılında, “Kültürel Köprüler” olarak belirlenmiştir, kısaca “Kültürel köprülerin nitelikli iş yapan ve sorumlulukla hareket eden çevirmenlerin varlığı, çabası ve yaratıcılığı olmadan kurulamadığından bahseder. Dünyada olan biteni izlemek, kültürel değerleri tanımak ve yeniliklerle zenginleşmek, kendini dünyaya anlatmak, dünya ortak kültürüne kendi değerleriyle katılmak, uluslararası ekonomik ilişkileri sürdürmek… Bütün bunların ülkelerin, toplumların, kuruluşların ve insanlığın varoluşunu belirlemekte olduğunu vurgular.

2012 yılında, “Kültürlerarası İletişimin Anahtarı olarak Çeviri” (“Translation as Intercultural Communication”) olarak belirlenmiştir. Yine burada çevirinin kültürlerarası insani, ticari, sosyal ve maddi olarak kurduğu köprülerden bahsetmekte ve bu köprülerin kurulmasındaki kilit etkenin çevirmen olduğunu vurgulamaktadır.

2013 yılında, “Dilbilimsel Engellerin Ötesinde – Birleşen Dünya” (“Beyond Linguistic Barriers – A United World”) olarak belirlenmiştir. Burada ise dünya üzerinde varlığını sürdüren çeşitli dil ve lehçelerin  günlük hayatta iletişim konusunda bazı engeller oluşturduğunu, hayatın her alanını etkilediği öne sürülür. Bunun sebebi çok fazla göç alımı ve küreselleşmedir. Bu açıdan çevirmenlerin, dilbilimcilerin ve uzmanların temel rolü burada devreye girer. Bazılarının çok zor şartlarda çalıştığını, dakat dil ve iletişim önündeki engelleri yenmek için canla başla çalıştıklarını anlatmaktadır.

2014 yılında, “İnsan Hakları Gereği Olarak Dil Hakları” (“Language Rights: Essential to All Human Rights”) olarak belirlenmiştir. Burada, insanların özgürlük, sağlık , huzur ve onur kavramları konusunda haklarının olduğu ve kişilere bu hakları koruma konusunda birtakım görevler düştüğü belirtilmektedir. Bu hakları koruyabilme konusunda ise iletişimsel faktörlerin rolünün büyüklüğü de anlatılmıştır. İnsanlar kendi dilini konuşamadığı zamanlarda oluşabilecek durumların düşünüldüğü, mülteciler, göçmenler, sığınmacılar,  turistler ve yurtdışında çalışanların yaşadığı zorluklar dile getirilmiştir. Bu kişiler bir hastalığa yakalandığında, danışmaya ihtiyaç duyduklarında ve istemeden bir yasayı çiğnediklerinde ne gibi sonuçlar ortaya çıkabilir? Bu kişiler konuşamadıkları bir dili konuşmaya zorlandıkları için daha kendilerini ifade edemezken kendi haklarını nasıl koruyacaklar? İşte burada çevirmenler ve dil uzmanları devreye girmektedir.

2015 yılında, “Mütercim Tercümanlığın Değişen Yüzü” (“The Changing Face of Translation and Interpreting”) olarak belirlenmiştir.

Bu sene ise, “Mütercim Tercümanlık: Dünyaları Birbirine Bağlar” (“Translation and Interpreting: Connecting Worlds”) olarak belirlenmiştir. İki uzmanlık alanına sahip mütercimler ve tercümanlar kendilerini tek bir amaca adarlar: insanlar arasında kolay iletişim sağlama. Dünyanın gitgide birbirine bağlanması, çok sayıda insan arasında anlaşılabilmeyi sağlamak, dünyadaki her şeyden daha kritik ve hassastır. Dünyaları birbirine bağlayan çevirmenlerin rolünün gerekliliklerinin vurgulanacağı bu sene, yine oldukça önemli.

Günümüzde çeviriye verilen önem çeviri ödülleri ile gösterilmeye çalışılıyor. Çeviri Derneği tarafından verilen “Onur Ödülü” ülkemizde verilen çeviri ödüllerinden birisi. Bu ödül 2001 yılından beri veriliyor. Çeviri Derneği, çeviri alanına yaptıkları katkıyı ve çevirdikleri eserleri dikkate alarak her yıl bir veya birden fazla çevirmene “Onur Ödülü” veriyor. Çeviri Derneği ayrıca genç çevirmenleri desteklemek için 2011 yılından itibaren “Genç Soluk Ödülü” vermeye başladı. Ödülün ismi aramızdan ayrılan Çeviri Derneği Eski Yönetim Kurulu Başkanı Elif Ertan’ın adını yaşatmak amacıyla 2014 yılında “Elif Ertan Genç Soluk Ödülü” olarak değiştirildi.
Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) de ülkemizde çeviri ödülü veren kurumlardan bir başkası. TÜBA Bilimsel Telif ve Çeviri Eser Ödülleri Programı (TEÇEP) kapsamında yabancı dilden üniversite düzeyinde her alanda en iyi kitapların düzgün bir Türkçe ile dilimize kazandırılmasını teşvik etmek amacı ile her sene “Çeviri Eser Ödülü” ve “Kayda Değer Çeviri Eser Ödülü” veriyor.
İstanbul Kültür sanat Vakfı (İKSV) tarafından yeni verilmeye başlanan Talat Sait Halman Çeviri Ödülü de bir başka önemli ödül. Eski Kültür Bakanı ve İKSV Mütevellitler Kurulu Eski Başkanı Talat Sait Halman adına verilen ödül şiir, roman, öykü gibi edebiyat alanındaki nitelikli çevirileri destekleme amacı taşıyor. Geçen sene verilmeye başlanan ödül bu sene de verilecek.
Ülkemizde Çeviri/ Çevirmenler Günü nasıl kutlanmaktadır?

Dünya Çeviri Günü ülkemizde ilk olarak, UNESCO’nun Taksime çelenk koyması ile resmen kutlanmaya başlanmıştır. Son zamanlarda, ülkemizdeki tercümanların örgütlenmesi sonucunda ise dünyada ve ülkemizde de kutlanmaktadır. Dünya Çeviri Günü’nde,

• Araştırmalarımıza göre rastladığımız ilk kutlama Çeviri Derneği tarafından her yıl takdim edilen Onur Ödülleridir. 30 Eylül Dünya Çeviri Günü Onur Ödüllerini bugüne kadar Tahsin Yücel, Aykut Kazancıgil, Vedat Günyol, Gönül Suveren, Cevat Çapan, Seçkin Selvi, Sevin Okyay gibi isimler almıştır.
• Ülkemizde ve okullarda, çevirmenliğin ve çevirmenlerin önemini vurgulayan konuşmaların yapıldığı çeşitli konferanslar toplantılar düzenlenmekte, yürüyüşler yapılmaktadır.
• Bunun yanında ÇİD, TÜÇEB, Çeviri Derneği gibi resmi kuruluşların temsilcileri bu konuda ülkemizdeki çeviri bürolarının ve yeminli çevirmenlerin davet edildiği çeşitli organizasyonlar düzenlemektedirler.
• 2012 yılında ÇİD’in düzenlemiş olduğu Feriye Toplantısı’na, Egemen Bağış katılarak, sektörün sorunlarını dinlemiş ve sektöre tam destek vereceğini belirtmiştir.
• Yine 2012 yılında, 30 Eylül kutlamaları sebebiyle Beyoğlu’nda yer alan Tercüman çıkmazında yürüyüşler yapıldı. Üstünde “Biz çeviriyoruz dünya dönüyor” yazan çok sayıda pankart ve dövizlerle, birçok çevirmen seslerini duyurmak için yürüyüşe katıldı.
• Yine 2012’de Türkiye Çeviri Öğrencileri Birliği’nin düzenlediği, “Çeviriyorum öyleyse varım” diyen herkesin Depo İstanbul’da biraraya geldiği 30 Eylül etkinlikleri düzenlendi.
• 2013 yılında Dijital Tercüme, “Çevirmenler Harika Diyarında” adlı etkinliği gerçekleştirmek üzere çeviri öğrencilerini, sektör hakkında bilgilendirmek, ofis yaşamını gözlemlemelerini sağlamak için ofisine davet etmiştir. Büyük bir katılımla gerçekleşen toplantıda çevirmenler adına ağaç dikilmiştir.
• Çeviri Blog 2013-2014-2015-2016 Çeviri Yarışması gerçekleştirildi. İstanbul Üniversitesi, Yaşar Üniversitesi ve Ege Üniversitesi yarışmaya ev sahipliği yaptı.

Çeviri Blog Çeviri Yarışması’nda adaylar teknik, hukuk, medikal, edebi gibi uzmanlık alanlarının yanı sıra atasözleri, deyimler ve deyişler ( Nazar değmesin, uğurlar olsun, afiyet olsun vb. Türk kültürne ait söz öbeklerinin diğer dillere aktarımı) gibi kategorilerde de yarıştırlar. Çeviri Yarışmasının amacı, çevirmenlerin olmadığı bir dünyada iletişim sağlamak “imkansız” iken; adları, emekleri ve meslekleri gözardı edilmekte veya hak ettiği değeri görmemektedir. ÇeviriBlog, bu konuya dikkat çekmek, tüm çevirmenleri onurlandırmak, dünyaya sundukları katkıyı görünür hale getirmek ve bu mesleğin ne kadar zorlukla dolu olduğunu gösterebilmek adına bu yarışmayı düzenlemiştir. Yarışmanın 5 ana hedefi vardır. Çeviri öğrencilerine kendilerini deneme fırsatı sunmak; çevirmenlere kendilerini sektörde tanıtma şansı vermek, çevirmenlerin en zor metinlerin altından bile başarı ile kalkabileceğini göstermek, çevirinin ne denli meşakkatli bir iş olduğunu vurgulamak ve çevirmenlerin mutluluğu.

• 2015 yılında “Çeviri Kitabı” adlı kitap yayınlandı.

Çeviri akademisyenlerinin, öğrencilerin, çeviri kulülerinin, çeviri işletmelerinin, kamu veya özel sektör çevirmenlerinin katkılarıyla hazırlanan ve ücretsiz olarak dağıtılan bu kitapla çeviri mesleğinin önemi ortaya kondu.

• Bu sene yani 2016 yılında, Dünya Çeviri Günü’nde Çeviri Blog Ailesi sektöre adını yazdırmış değerli çevirmenleri onurlandırmak adına İzmir’de bir akşam yemeği organize etti.

Geçen senelerde çevirmenlerin, çeviri derneklerinin ve çeviri bürolarının katıldığı bu tür etkinliklere artık çeviri öğrencileri de büyük destek vermekte ve katıldıkları etkinlikleri sosyal medyada paylaşmaktalar.

 

Yazan: Senem KOBYA