Çeviri türleri genel olarak iki ana kategoriye ayrılır. Roman, öykü, şiir, tiyatro vb. sanatsal çeviri türlerine edebiyat (yazınsal) çeviri, bunların dışında kalan her türlü teknik, bilimsel, teknolojik konularda özel bilgi ve uzmanlık gerektiren tüm çeviri türlerine teknik çeviri ya da diğer adıyla uzmanlık çevirisi denir. Katalog, broşür, kullanma kılavuzları, atölye el kitapları, onarım kılavuzları, ithalat-ihracat sözleşmeleri, faturaları, şartnameleri en yaygın teknik çeviri metinleridir.
Teknik çevirinin başlıca özellikleri:
Alanında uzman kişilerce yapılır.
Yorum katılmamalı ve nesnel olunmalıdır.
Bilgisayar destekli çeviri araçları (CAT) kullanımı yaygındır.
Her alan özel bir terminoloji kullanımı gerektirir.
Lokalizasyon (yerelleştirme) mutlaka yapılır.
Bu sebeple, sadece dil bilmek veya bir dili çok iyi derecede bilmek her zaman sanıldığı gibi bizlere fırsat sunmuyor. Dil bilmenin yanı sıra kültürel bilgi birikimi, alanda uzmanlık, bilgisayar ve program bilgisi gibi dile katkı sağlayan bu tür öğelerin de çevirmen/editör/redaktör tarafından bilinmesini zorunlu kılıyor. Teknik çeviri uzmanlık alanında çeviri yapacak olan çevirmenin bu alanda terminolojiye hakim ve aynı zamanda deneyimli olması beklenen bir unsur olduğu için, bu alandaki resmi evrakların, dökümanların, teknik şartnamelerin vb. çevirilerinde en ufak bir hata kabul edilemez hale geliyor. Bu durum da, ilgili çeviri işletmesini ve bünyesinde çalışan çevirmenlere büyük sorumluluklar yüklüyor.
Teknik Çeviri Yaparken İzlenilmesi Gereken Yollar:
İyi bir teknik çeviri yapabilmek için çevirmenin öncelikle çevirisini yapacağı alanla ilgili araştırma yapması, terimce oluşturması, genel bir fikir sahibi olduktan sonra çeviriye başlaması gerekir.
Eğer var ise ürün hakkında verilen referans dosyası, özel terminoloji listesi, bir sınırlama var ise onlara dikkat edilmelidir.
Hedef dil/kültür/kitle araştırılmalı, cümlelerin onlar açısından anlaşılır olmasından emin olunmalıdır.
Cümlelerin mümkün oldukça açık, anlaşılır olmasına dikkat edilmelidir.
Teknik çeviride bir noktalama işareti hatası bile büyük sorunlara yol açabileceği için yazım kurallarına dikkat edilmelidir.
Çeviri bittikten sonra son okuması (proofreading) yapılmalıdır.
İyi Bir Teknik Çevirmeninin Özellikleri:
İyi bir teknik çeviri için çevirmenin;
Alanında tecrübeli ve uzmanlaşmış olması,
Gerekli terminolojiye sahip olması,
Lokalizasyon hakkında yeterli bilgiye sahip olması,
Teknik alanlar sürekli gelişim halinde oldukları için çevirmenin de kendini geliştirmeye ve öğrenmeye açık olması,
Çevirisini yaptığı materyal hakkında bilgi sahibi olması,
Dil kullanımına ve kurallarına uyması,
Sorumluluk ve disiplin sahibi olması gerekir
MYK UMS-6’ya Göre İyi Bir Çevirmenin Sahip Olması Gereken Özellikler:
Bilgi ve Beceriler
1. Araştırma yöntemleri bilgi ve becerisi
2. Ardıl çeviri teknikleri bilgi ve uygulama becerisi
3. Bilgi iletişim teknolojisi araçlarını kullanma bilgi ve becerisi
4. Bilgisayar destekli çeviri araçlarını kullanma bilgi ve becerisi
5. Bilgiye erişim ve kaynak kullanma becerisi
6. Çalışma dilleri (işaret dili dâhil) kapsamında genel kültür bilgisi
7. Çalışma dillerine simültane çeviri ve ardıl çeviriyi yapabilecek seviyede hakim olma becerisi
8. Çalışma dillerini (işaret dili dâhil) özel alanı ve dil düzlemlerini de kapsayacak şekilde etkili kullanma becerisi
9. Çeviri belleği oluşturma ve yönetme bilgi ve becerisi
10. Çeviri hizmetlerine ilişkin ulusal ve uluslararası standartlar ve mevzuat bilgisi
11. Çeviri süreçleri ile ilgili teknik terimler bilgisi
12. Çeviri yaptığı konularda özel alan ve terminoloji bilgisi
13. Çoklu ortam içeriğini yorumlama bilgi ve becerisi
14. Çözümleme yapma becerisi
15. Dikkat ve konsantrasyon becerisi
16. Ekip içinde çalışma becerisi
17. Görsel malzemeyi yorumlama bilgi ve becerisi
18. İletişim bilgi ve becerisi
19. Kalite yönetimi bilgisi
20. Kayıt tutma ve raporlama becerisi
21. Konferans çevirmenliği alanında simültane çeviri teknikleri bilgi ve uygulama becerisi
22. Kriz ve çatışma yönetimi bilgi ve becerisi
23. Kültürler arası iletişim bilgi ve becerisi
24. Meslek ile ilgili İSG ve çevre koruma bilgisi
25. Meslek ile ilgili mali işlem prosedürleri bilgisi
26. Metin ve söylem çözümleme yöntemleri bilgi ve uygulama becerisi
27. Planlama ve organizasyon becerisi
28. Sorun çözme bilgi ve becerisi
29. Sözlü çeviride konuşma, diksiyon ve hitabet bilgi ve becerisi
30. Sözlü çeviride not tutma teknikleri bilgi ve uygulama becerisi
31. Sözlü çeviride protokol ve görgü kuralları bilgisi
32. Sözlü çeviride tüm aktif dillerinde ileri seviyede sözlü ifade becerisi
33. Stres altında çalışabilme becerisi
34. Tanıtım dosyası ve mesleki özgeçmiş/CV hazırlama bilgi ve becerisi
35. Temel fiyatlandırma bilgisi
36. Terminoloji çıkartma ve terminoloji yönetimi araçlarını kullanma bilgi ve becerisi
37. Yerelleştirme çevirilerinde özel yazılımlar kullanma bilgi ve becerisi
38. Zaman yönetimi bilgi ve becerisi
Tutum ve Davranışlar
1. Çalışma ortamında düzenli olmak
2. Çalışma ortamında İSG ve çevre koruma kurallarının uygulanmasına özen göstermek
3. Çalışma zamanını işe uygun şekilde etkili ve verimli kullanmak
4. Çalışmalarında planlı ve organize olmak
5. Çeviri süreçlerinde dikkatli gözlem ve çözümleme yapmak
6. Çeviri süreçlerinde hizmeti talep eden, teknik süreç ve kalite odaklı çalışmak
7. Çeviri süreçlerinde risklere karşı öngörülü ve hazırlıklı olmak
8. Çeviri süreçlerinde uyarı ve eleştirilere açık olmak
9. Çeviri süreçlerinin yönetiminde hızlı ve pratik davranmak
10. Çeviri süreçlerinin yönetiminde teknik, mali ve hukuki detaylara ve kurallara özen göstermek
11. Çeviri süreçlerinin yönetiminde, yetki sınırları içinde, etkili ve hızlı inisiyatif kullanmak
12. Fikri mülk özelliği taşıyan basılı çevirilerde (sözlü çevirilerden elde edilmiş yazılı metinler dâhil) çevirmen olarak maddi haklar ve bu ürünlerde adının görünür biçimde yer alması konusunda duyarlı olmak
13. İş disiplinine ve işyeri çalışma prensiplerine uymak
14. İş için doğru kişilerden, zamanında ve doğru bilgiyi almak ve aktarmak
15. İşaret dili çevirilerinde çeviriyi engelleyecek kıyafetlerin kullanımından kaçınmak
16. Kaynakların verimli kullanılmasına özen göstermek
17. Konferans çevirmenliği alanında ile ilgili AB normlarına ve uluslararası normlara uygun çalışmak
18. Mesleğine ilişkin gizlilik ilkesine uymak
19. Mesleğine ilişkin konulara yönelik yaşam boyu öğrenmeyi gerçekleştirmek
20. Mesleğine ilişkin yeniliklere ve yeni fikirlere açık olmak
21. Meslek adabına ve etik ilkelerine uygun davranmak
22. Saha (afet, acil durum bölgesi vb.) faaliyetlerinde İSG önlemleri almak
23. Ulusal ve uluslararası gündemi takip etmek
24. Ulusal ve uluslararası kalite standartları, mevzuat ve normlara uygun çalışmak
Teknik Çevirinin Alt Dalları
Tekstil Çevirisi: Sadece ürünlerin adlarının çevirisi değil, iplik, kumaş, renk, etiket, broşür, reklam tanıtımları vs. üretimden pazarlamaya kadar tüm aşamalarının çevirisini kapsar. Çevirinin öz ve açık olması gerekir.
Gıda Çevirisi: Gıda ve Ziraat ürünleri de tekstil ürünleri gibi önemli ithalat/ihracat malzemeleridir. Doğru ve güvenilir pazarlamaları için çevirileri de aynı önemi taşımaktadır. Sürekli değişim ve gelişim içerisinde olan gıda sektörü, çeviri sektörünün de vazgeçilmez bir alanıdır. Gıda çevirilerinde açıklık ve sadelik uyulması gereken önemli kurallardandır.
Endüstri Çevirisi: Terminolojinin en gerekli olduğu alanlardan biri olan Endüstri Çevirisi, bu alanda uzman, geniş bir terimceye sahip kişiler tarafından yapılmalıdır. Teknik bilgilerin ve kılavuzların önemli parçası olduğu için asla hata kabul etmez.
Lojistik & Ulaşım Çevirisi: Endüstrinin önemli bir kolu olan lojistik, çevirinin de önemli bir alanını oluşturuyor. Lojistik çevirileri uluslararası ticarette büyük önem taşımaktadır bu yüzden yapılacak çevirilerin de titiz ve disiplinli yapılması gerekir. Ulaşım çevirisi turizm ile yakından ilgili bir alandır. Ulaşıma ait terimler, bilgiler içerdiğinden çeviriyi yapacak kişinin bu terminolojiye sahip olması gerekir. Her iki alanda da kaynak metinin anlamına dokunmadan, terimlerin hedef dildeki doğru karşılıkları araştırıldıktan sonra çeviri yapılmalıdır.
Mühendislik Alanları Çevirileri: Çok geniş alt alanlara sahip olan Mühendisliğin aynı şekilde geniş bir çeviri alt alanları vardır. Her bir mühendislik bölümü farklı bir terminoloji gerektirir. Kimya mühendisliği çevirisi yapan birinin havacılık mühendisliği çevirisi yapması mümkün olmayabiliyor. Bu yüzden kusursuz bir mühendislik çevirisi için o alanda uzmanlaşmış kişiler tercih edilmeli ve bu alan için uygun terminoloji kullanılmalıdır.
Otomotiv Çevirisi: Otomotiv çevirisi diğer teknik alanlara nazaran daha uzmanlaşmış bilgi gerektirir. Geniş bir pazara ve ürün yelpazesine sahip olan otomotiv sektörü, globalleşen dünyanın gerekliliği olarak da önemli bir çeviri sektörü oluşturmaktadır. Otomotiv çevirisi yapılırken ürün hakkında detaylı araştırmalar yapılmalı, yeterli bilgi sahibi olunduktan sonra çeviri yapılmalıdır.
İnşaat & Mimarlık & Yapı Çevirisi: Ülkemizde büyük bir pazara sahip olan inşaat ve mimarlık alanı bu pazarın dünyaya açılması ya da dış ülkelerden gerekli olan ürün, bilgi vb. transferi için çeviri sektörü büyük önem arz etmektedir. Çeviriyi yapacak kişinin yeterli donanım ve uzmanlığa sahip olması, sürekli değişen inşaat/mimarlık/ yapı piyasasını takip edip güncel terminolojiyi bilmesi gerekir.
Kozmetik Çevirisi: Kozmetik çevirisi denilince akla sadece renk renk göz farları, rujlar veya ojeler gelebilir. Fakat kozmetik çevirisi bunlardan ibaret değildir. Kozmetik Çevirisi; ürünlerin kimyasal içerikleri, uyarıları, kozmetik jargonu, kullanım talimatları, önerileri ve daha birçok şeyi, kısaca kozmetik dünyasının tüm detaylarının çevirisidir. Çeviriyi yapacak kişinin kozmetik dünyasını yakından takip eden, yeterli terminoloji ve bilgiye sahip ve bu alanda uzman birisi olması gerekir.
Kimyasal ve ilgili Endüstriler Çevirisi: Son derece hassas bir alan olan kimya çevirisi, hiçbir hata kabul etmez. Çeviriler alanında uzman, yapılacak bir rakam hatasının bile ciddi sorunlara yol açabileceğinin farkında olan kişilerce yapılmalıdır.
Elektrik ve Elektronik Çevirisi: Elektrik ve elektronik ürünlerinin çevirisi teknik bilgiler içeren metinler olduğundan kendilerine ait terminoloji bilgisine sahip kişilerce açık ve anlaşılır şekilde çevrilmelidir.
Kaplama ve Boyama Çevirisi: Kaplama ve boyama endüstrisinin çevirileri de diğer teknik çeviriler gibi kısa, öz, yorum katmadan bu alanda deneyimli kişilerce yapılmalıdır.
Bilgi Teknolojileri Çevirisi: Donanım, yazılım, ağ sistemi, bilgisayar destek sistemleri vb. çevirilerini içeren bilgi teknolojileri çevirisi, yaşadığımız teknoloji çağı yüzünden büyük önem arz etmektedir. Bu alandaki çeviriler de son derece önem ve dikkat gerektirir. Özellikle yazılım çevirilerinin yazılım mühendisleri tarafından yapılması daha doğru olur.
Telekomünikasyon Çevirileri: Telekomünikasyon sürekli rağbet gören ve gelişim gösteren bir alandır. Tüm dünyaya açılmak isteyen ya da yurtdışındaki telekomünikasyon teknolojilerini ülkemize taşımak isteyen telekomünikasyon şirketleri için kaliteli çeviri bir ihtiyaçtır. Çeviri için geniş bir terminolojiye sahip, telekomünikasyon dünyasının güncelliğini yakından takip eden kişiler seçilmeli. Çeviriler, hedef kitleye uygun ve açık olmalıdır.
Denizcilik Çevirileri: Kendisine ait bir terminolojisi olan denizcilik çevirisi uluslararası ticaret için büyük önem arz etmektedir. Denizcilik Çevirisi yorum katmadan, dikkatli ve açık bir şekilde bu alanda yetkin kişiler tarafından yapılmalıdır.
Çevre ve Enerji Çevirisi: Günümüzde artan çevre problemleri ve bu problemle uluslararası alanda geliştirilen çözümlerin dünyanın her yerine doğru şekilde ulaşması için çevirinin de görevi önemlidir. Çevre ve enerji alanında geliştirilen projeler, formüller, sözleşmeler, akademik yazılar vb. çeviriler de özel bir terminoloji gerektirir. Çeviriler diğer teknik alanların çevirisi gibi nesnel, açık ve anlaşılır olmalıdır. Dil kullanımına dikkat edilmelidir.
Kullanım Kılavuzları Çevirisi: Teknik çevirinin en geniş alanlarından biridir. Kullanım kılavuzları yeni alınan bir ürünün kullanma talimatları, önerileri, uyarıları vb. yazıları içeren kitapçıklardır. Çeviri teknolojisiyle çevirisi kolaylaşmış olsa da çeviri sırasında kelimeler dikkatle seçilmeli, imla kurallarına dikkat edilmelidir.
Katalog Çevirisi: İçerdiği ürüne, bilgiye göre değişiklik gösteren katalog çevirisi o alanda uzman, terminolojiye hakim kişiler tarafından yapılmalıdır. Cümleler kısa ve anlaşılır olmalı, yorum katılmamalıdır.
Teknik Çeviri Hataları:
Teknik çeviri son derece ve ciddi bir alandır çünkü teknik bir konu hakkında verilecek yanlış veya eksik bir bilgi büyük zararlara yol açabilir. Bu yüzden çeviriyi yapacak kişinin bu sorumluluğun farkında olup çeviriyi özenle yapması gerekir.
Doç. Dr. N. Berrin Aksoy, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisinin 2. Sayısında bu konunun önemini şöyle açıklamaktadır:
“Teknik çeviride doğruluk büyük ölçüde teknik terimlerin karşılıklarını hedef dilde o alanda kullanılan kabul edilmiş karşılıklarını bulmaya çalışır. (Herman 1993:12) Doğru olmayan yanlış çeviriye örnek olarak bir ilimizin emniyet müdürlüğünden bir Türk işçiye verilen işçi pasaportunda mesleği kısmındaki ”Yağlıboyacı” hanesine İngilizce karşılık olarak ”Fat Dyer” karşılığının yazılmış olması verilebilir. (Adı geçen işçinin Fat Dyer mesleği ile ne iş yaptığı tamamen meçhuldur.) Bu örnek sözcüğü sözcüğüne bir çevirinin nasıl yanlış bir sonuca ulaştığını gösterir.
Sözcüğü sözcüğüne karşılığı bulunamayan teknik terimler ve ifadeler için dipnot şeklinde açıklamalar yapılmalıdır. Teknik çeviride okuyucu hiçbir zaman tahminler yapma durumunda bırakılmamalıdır.
İkinci olarak doğruluk unsuruyla özgün metindeki yanlışlara karşın doğru bir teknik metin ortaya konulması anlatılmaktadır. Özgün teknik metinde içerik açısından çevirmene mantıksız ve yanlış gelen cümleler, anlatımlar ve göstergeler varsa çevirmen alan bilgisine ve o konudaki uzmanlara, yayınlara danışarak gerekli düzeltmeleri yapmalarıdır. Tablolardaki sayılarla bu sayılardan ortaya çıkan sonucun birbirini tutmaması, metin içi göndermeler ve onu izleyen tabloların ayrı şeyler olması, metindeki ayrı parametrelerin tam isimleriyle verilip tablolarda anlaşılamaz sembollerle gösterilmeleri gibi yanlışlara teknik metinlerde sıkça rastlanır. Teknik çevirmen bu yanlışları çeviri metne yansıtmamalıdır. (Herman, 1993:18)”
Kaynakça:
Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi Cilt:15/ Sayı: 2/ss.71-80 – Doç. Dr. N. Berrin AKSOY
MYK/UMS Seviye 6 Çevirmenlik – https://www.myk.gov.tr/images/articles/editor/0606012/evirmen_Seviye_6_Taslak_UMS.pdf