Çeviri Stratejilerinden Örnekler

Çeviri eylemi, çoğu kaynakta “bir metnin bir dilden başka bir dile aktarılması” olarak ifade edilse de bu eksik tanım çeviriyi tanımlamak için yeterli değildir. Her şeyden önce çeviri bir dizi strateji, teknik ve uzmanlık gerektiren zahmetli ve profesyonel bir eylemdir.

Bu bağlamda, çeviri eylemini gerçekleştiren çevirmenler çeşitli metin türleri karşısında hedef kitle nezdinde mesajın en doğru ve en etkili şekilde anlaşılabilmesi için birtakım stratejilere başvururlar. Zira kimi zaman, kaynak metindeki bir sözcüğün hedef metinde bir karşılığı olmaz. Kimi zaman da karşılığı olsa bile kelimesi kelimesine aktarım yapılamaz.

Gelin, sıklıkla başvurulan bazı çeviri stratejilerini birlikte inceleyelim.

Ödünç Alma (Borrowing): Ödünç alma, kaynak metinde yer alan bir kelime veya kelime öbeğini çevirmeden olduğu şekilde kullanma işlemidir. Çoğunlukla italik olarak yazılır. Genellikle, söz konusu kelime veya kelime öbeğinin hedef dilde bir eşdeğeri olmadığında tercih edilen bir stratejidir.

Örnek: [ES] Tortilla  / [TR] Tortilla

Öyküntü (Calque): Kaynak metindeki kelime veya kelime öbeğinin her bir biriminin birebir hedef dildeki birimle ifade edilmesidir. Orijinal kelime veya kelime öbeğinin “kopyası-taklidi” olarak da tanımlanabilmektedir.

Örnek: [EN] Vicious circle / [TR] Kısır döngü

Aktarma (Transposition): Çeviri işlemi sırasında, söylenmek istenenin anlamını değiştirmeden bir gramer yapısından bir diğerine geçiş işlemidir. Başka bir deyişle, ifadeleri dil bilgisi değişikliğine uğratarak aktarma eylemidir. Dil bilgisi değişikliği yapılsa da mesaj aynen korunur.

Örnek: [EN] Our director thinks that… / [TR] Yöneticimize göre…

Eşdeğerlilik (Equivalence): Bir mesajı bir bütün olarak çevirme işlemidir. Genellikle, deyimsel ifadeler ve ünlem ifadeleri söz konusu olduğunda kullanılır. Bu stratejide çevirmenin kaynak metindeki anlam eşdeğerliliğini yakalaması esastır.

Örnek: [EN] You don’t say! / [TR] Hadi canım sen de!

Bakış Açısı Kaydırma (Modulation): Kaynak metindeki ifadenin değişime uğratılarak mesajın bu şekilde verilmesi işlemidir. Söz konusu değişiklik, perspektif bir değişiklikten ibarettir. Bu strateji ile kaynak dilde olumsuz bir anlam taşıyan bir ifade hedef dile aktarıldığında bir anlam kazanabilir fakat bu durum anlamda değişiklik yaratmaz.

Örnek: [EN] Remember! / [TR] Unutma!

Literal Çeviri (Literal Translation): Kelime düzeninde veya gramer yapılarında herhangi bir değişiklik yapmadan kaynak dilin kelimesi kelimesine çevrilmesidir. Hatalı çeviriye çok açık olan bir strateji olduğu için çok nadir tercih edilen bir stratejidir. Yalnızca hedef metnin kaynak metinle aynı söz dizimini, anlamı ve stili koruması halinde kabul edilebilir. Çoğunlukla teknik ve tıbbi metinler söz konusu olduğunda tercih edilen bir stratejidir.

Örnek: [EN] Product reference code is XXX. / [TR] Ürün referans kodu XXX’dir.

Uyarlama (Adaptation): Hedef dilde aynı kavrama atıfta bulunan kültürel bir eşdeğerin kullanılması işlemidir. Başka bir deyişle, hedef dilin kültürüne uyarlama yapmaktır. “Onomatopoeia” adı verilen yansıma sözcüklerin çevirilerinde veya kitap/film çevirilerinde sıklıkla kullanılan bir yöntemdir.

Örnek: [EN] 5 feet / [TR] 1.52 metre

             [EN] Meow / [TR] Miyav

             [EN] A Beatiful Mind / [TR] Akıl Oyunları (film)

Sonuç olarak, tüm bu stratejilerin ortak çıkış noktası çeviri eylemi sırasında karşılaşılan problemlerdir. Bugün kaynak dildeki bir mesajı layığıyla hedef dile aktarmaya çalışan çok sayıda çevirmen, çeviri sürecinde birtakım dilsel ve kültürel sorunlarla karşılaşmaktadır. Yukarıda saymış olduğumuz yöntemler ise “dünyayı çevirmeyi” kendine misyon edinen çevirmenlere ışık tutarak hedef kitlenin ihtiyaçlarına yönelik çeviri ürünleri koymalarına yardımcı olmaktadır.